Zich geprovoceerd voelen

Als zelfs de PVDA termen gaat gebruiken als “de demonstratiewas een provocatie” weet je dat je met succes een nieuwe strategie hebt geïntroduceerd. Wat is ‘een provocatie’ precies en hoe wordt deze precies gebruikt? Een ‘provokatsjia’ is eigenlijk niets meer of minder dan een uitlokking van een tegenreactie.

Al sinds de demonstraties op het Maidanplein in februari voelen alle partijen zich geprovoceerd genoeg om actief en met dodelijk geweld op te treden. Een provocatie kan is al iets simpels als op een demonstratie aanwezig zijn of het verkeerde kleur lintje dragen. De provocateur daagt daardoor de eerbare en totaal onschuldige opponent uit en deze ziet zich genoodzaakt in te grijpen, vaak met veel geweld. Dit is gerechtvaardigd omdat er een provocatie heeft plaatsgevonden en er dus geen andere oplossing bestaat om te reageren op deze escalatie. Dit is al zo sinds Sovjet tijden, toen de grote industrialisatie op gang kwam middels de 5-jarenplannen. Omdat de het Sovjetidee en de uitvoering daarvan werd gezien als onfeilbaar werden alle fouten toegeschreven aan ‘ provocateurs’ die het communisme in een slecht daglicht wilden stellen. Het idee dat een actie een (agressieve) tegenreactie noodzakelijk maakt is uiteraard niet uniek Russisch, zoals het Tonkin incident of de WMD in Irak laten zien maar de Russen zijn er wel bijzonder bedreven in om alles als provocatie te beschouwen en derhalve als rechtvaardiging om op te treden. Enkele praktijkvoorbeelden:

In het Filmpje probeert RTL verslaggever Olaf Koens enkele vragen te stellen aan een militair op een omsingelde basis op de Krim. Hierin wordt hij gehinderd door overactieve ‘ vrijwilligers’ die zijn  algehele aanwezigheid als ‘provocatie’ en zijn vragen als ‘provocatie actie’. Wat er precies verkeerd is aan het vragen van een paar vragen blijft onduidelijk maar voor de heren is het duidelijk dat zij het recht hebben om in te grijpen, immers een provocatie actie kan niet onbeantwoord blijven. Het gaat er niet eens zozeer om wie er gelijk heeft of wie schuld maar door de verdenking altijd op de ander te laden heb je zelf altijd de handen vrij om op te treden en delft de tegenstander het onderspit. Het is lastig om je hier tegen te wapenen, immers alles kan als een provocatie opgevat worden. Een vlag, een kreet of zelf maar de aanwezigheid is reden om gerechtvaardigd op te treden. Het is het omkeren van de bewijslast en bijna onmogelijk om te bewijzen dat je geen provocateur bent, zeker tegen opgefokte figuren die overal verraders en infiltranten zien.

Op een niveau hoger werkt dit zelfs een stuk effectiever. In de angst om een reactie uit te lokken kun je een tegenstander redelijk verlammen. Zo zijn er berichten dat er steeds Russische helikopters de grens oversteken om een reactie uit te lokken. Mocht er een helikopter neergeschoten worden dan is dat een ‘ provocatie’ en rechtvaardigt dat wellicht een rechtstreekse invasie of in ieder geval een escalatie. Dat de helikopter daar helemaal niet hoort te vliegen is van veel minder belang. Om verdere escalatie te voorkomen moet de mogelijke provocateur zich deze pesterijen laten welgevallen. Zo wordt de beschuldigende partij steeds brutaler en vrijpostiger en de ‘provocateur’ wordt het handelen steeds meer onmogelijk gemaakt wegens angst voor de tegenreactie. Met handen en voeten gebonden is het lastig de strijd aangaan, laat staan jezelf rechtvaardigen. Zoals bij alle conflicten is de waarheid altijd het eerste slachtoffer en provocateurs benoemen werkt hier zeker aan mee.